LÍ THUYẾT THEO BÀI SINH HỌC 12: bÀI 2- PHIÊN MÃ DỊCH MÃ

I.PHIÊN MÃ: DNA → RNA

1.Vị trí:

     Nhân

2.Các thành phần tham gia:

a.1 gene, 4 loại nucleotide (A, U, G, X).

b.Các loại Enzyme:

Chủ yếu là RNA polymerase.

3.Cơ chế:

a.Mở đầu: (Initiation)

-Enzyme RNA polymerase bám vào vùng điều hoà→Gene tháo xoắn, 2 mạch tách nhau ra.

b.Kéo dài: (Elongation)

-RNA polymerase trượt dọc theo mạch mã gốc trên gene có chiều 3’-5’.

-Các nu từ môi trường nội bào liên kết với mạch gốc theo nguyên tắc bổ sung: A=U, G≡X và giữa chúng hình thành mối liên kết hóa trị.

c.Kết thúc: (Termination)

-Khi RNA polymerase gặp bộ mã kết thúc, giải phóng RNA.

d.Hoàn chỉnh:

- Ở tb nhân chuẩn: mRNA tạo ra được loại bỏ đoạn intron, nối các đoạn exon.

4.Kết quả: Tuỳ vào nhu cầu của tb, chức năng của RNA mà RNA tiếp tục hình thành cấu trúc bậc cao hơn để tạo ra rRNA hoặc tRNA.

 

II.DỊCH MÃ: RNA → polypeptide

1.Vị trí:

Tế bào chất.

2.Các thành phần tham gia:

a.RNA

Các loại	mRNA	tRNA	rRNA
Cấu trúc
Chức năng
Bộ ba

b.Ribosome: Gồm 2 tiểu phần tồn tại riêng rẽ:

-Tiểu phần lớn: có 2 vị trí gắn aa..

-Tiểu phần bé: Nhận biết điểm khởi đầu.

c.Các aa: 20 loại aa.

d.Các loại Enzyme, ATP.

3.Cơ chế:

a.Hoạt hoá aa (Amino acid activation):

                       ATP

aa_i + tRNA_i  → phức hợp aa_i-tRNA_i

(i là một trong 20 loại acid amine)

b.Tổng hợp chuỗi polypeptide (polypeptide synthesis)

-Mở đầu (Initiation)

+Tiểu phần nhỏ nhận biết, gắn vào vị trí đặc hiệu của RNA.

+Phức hợp aa_mđ-tRNA tiến vàobổ sung với codon mở đầu trên mRNA.

+Tiểu phần lớn kết hợp với tiểu đơn vị bé tạo thành ribosome hoàn chỉnh.

Kết quả: Vị trí thứ nhất của ribosome chứa phức hệ aa_mđ-tRNA. Vị trí thứ 2 trống.

-Kéo dài (Elongation)

+Phức hợp aa₁-tRNA vào vị trí thứ 2 của ribosome, gắn khớp anticodon vào codon thứ 2 trên mRNA theo NTBS.

+Hình thành mối liên kết peptide giữa aa_mđ với aa₁ nhờ E, năng lượng tích luỹ trong khâu hoạt hoá.

+Ribosome dịch chuyển đi một codon, giải phóng tRNA mang codon mở đầu.

Kết quả aa₁-tRNA ở vị trí 1, vị trí 2 trống.

+Tương tự, phức hệ aa₂-tRNA  tiến vào vị trí thứ 2 của ribosome gắn anticodon vào codon thứ 3 trên mRNA.

+Hình thành mối liên kết peptide giữa aa₁ với aa₂ nhờ E, năng lượng tích luỹ trong khâu hoạt hoá.

-Kết thúc (Termination)

Khi ribosome tiếp xúc với codon kết thúc trên mRNA.

c.Hoàn chỉnh - Đọc sửa (proofreading)

Chuỗi polypeptide được enzyme cắt bỏ đi aa mở đầu methionine.

Chú ý: Có thể cùng một lúc 5-20 ribosome (polysome) cùng trượt trên một mRNA.

4.Kết quả:

-Các chuỗi polypeptide cùng loại được giải phóng, tiếp tục xoắn lại để tạo cấu trúc bậc cao hơn (2,3,4).

-mRNA bị phân huỷ sau khi tổng hợp vài chục chuỗi polypeptide.

-2 tiểu phần tách nhau và được dùng lại qua nhiều thế hệ tế bào.